Yeni bitki çeşitleri üzerine inhisari haklar
Yeni bir bitki çeşidini ıslah eden veya bulan ya da geliştiren kişiye inhisari haklar tanınmıştır. Yeni, farklı, yeknesak ve durulmuş bitki çeşitleri hakkında koruma sağlanır. Bir çeşidin çoğaltım veya hasat edilmiş materyali, ıslahçı hakkı için başvurunun yapıldığı tarihten geriye doğru yurtiçinde bir yıl, yurtdışında dört yıl, ağaç ve asmalarda altı yıl öncesine kadar kullanım amacıyla hak sahibi tarafından veya onun rızasıyla bir başkası tarafından satılmamış ya da umuma sunulmamış ise çeşit yeni olarak kabul edilir.
Çeşit, başvuru veya rüçhan hakkı tarihinde, herkesçe bilinen çeşitlerden açıkça ayırt edilebiliyorsa farklı kullanılan çoğaltım metoduna bağlı olan muhtemel değişiklikler dışında, ilgili özellikler bakımından bir örneklik gösteriyorsa, yeknesak ve birbirini izleyen çoğaltımlar sırasında veya belirli çoğaltım dönemleri sonunda ilgili özellikleri değişmeksizin aynı kalıyorsa, durulmuş sayılır. Yen bitki çeşitlerine ait ıslahçı hakları, Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına İlişkin 5042 Sayılı Kanun kapsamında özel olarak korunur. Bu kanun kapsamında korumadan yararlanabilmek için bitki çeşidi sahibinin başvuruda bulunması gerekmektedir. Başvuru yapıldıktan sonraki incelemeler sonucunda gerekli koşulların yerine getirildiği kanısına varılırsa ıslahçı hakkı Kütüğe kaydedilerek hak sahibine “ Islahçı Hakkı Belgesi “ verilir.
Türkiyede bitki ıslahçı hakları ve uygulamaları
5042 sayılı Kanun’un uygulanmasıyla ilgili olarak hazırlanan “Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına Dair Yönetmelik” ile “Çiftçi İstisnası Uygulama Esasları Yönetmeliği” 12 Ağustos 2004 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Türkiye 18 Kasım 2007 itibariyle 65. üye olarak UPOV’a dahil olmuştur.
UPOV ÜYE ÜLKELER LİSTESİ
| Arnavutluk Arjantin Avusturalya Avusturya Azerbaycan Belarus Belçika Bolivya Brezilya Bulgaristan Kanada Şili Çin Kolombiya Çek Cumhuriyeti Dominik Cumhuriyeti Ekvator Estonya Avrupa Birliği Finlandiya Fransa Almanya Macaristan Izlanda Irlanda Israil Italya Japonya Ürdün Kenya Kırgızistan | Letonya Litvanya Meksika Moldova Fas Hollanda Yeni Zelanda Nikaragua Norveç Panama Paraguay Polonya Portekiz Kore Romanya Rusya Federasyonu Singapur Slovakya Slovenya Güney Afrika İspanya İsveç İsviçre Trinidad – Tobago Tunus Turkiye Ukrayna İngiltere Amerika Uruguay Özbekistan Vietnam |
U P O V sözleşmesinin (Yeni Bitki Çeşitlerinin Korunması Uluslararası Birliği) 1991 kararının ilkelerine dayanan yeni bitki çeşitlerinin korunması sisteminin uygulamaları tarımın gelişmesine katkıda bulunmaktadır. Bu uygulamalar sayesinde ıslahçılar geliştirdikleri çeşitlerin gelirleri ile yeni çeşitlerin ıslahı için kaynak elde etmekte, yetiştiriciler ise yeni geliştirilen çeşitlerde hastalıklara daha dayanıklı, daha kaliteli daha güvenli ve daha verimli olma özelliklerini aramaktadır. Bitki çeşitlerinin korunması sistemiyle bu özelliklerin geliştirilmesi teşvik edilmekte ve çeşitleri geliştiren ıslahçıların hakları bu sistemle korunmaktadır.
ÇEŞİT KORUMANIN ŞARTLARI
Başvuru yapılan çeşidin aşağıdaki genel şartları taşıması gerekmektedir;
1-Yenilik; Bir çeşidin çoğaltım veya hasat edilmiş materyali; ıslahçı hakkı için başvurunun yapıldığı tarihten geriye doğru yurt içinde bir yıl, yurt dışında dört yıl, ağaç ve asmalarda altı yıl öncesine kadar kullanım amacıyla hak sahibi tarafından veya onun rızasıyla satılmamış veya umuma sunulmamış ise çeşit yeni kabul edilir.
2-Farklılık; Başvuru veya rüçhan hakkı tarihinde, herkesçe bilinen çeşitlerden açıkça ayırt edilebilen çeşit, farklı sayılır.
3-Yeknesaklık; Kullanılan çoğaltım metoduna bağlı olan muhtemel değişiklikler dışında, ilgili özellikler bakımından bir örneklik gösteren çeşit, yeknesak kabul edilir.
4-Durulmuşluk; Birbirini izleyen çoğaltımlar sırasında veya belirli çoğaltım dönemleri sonunda ilgili özellikleri değişmeksizin aynı kalan çeşit, durulmuş kabul edilir.
5-İsimlendirme; Korunan bir çeşidin ismi onun umumî ismî haline gelir. Korunan bir çeşidin çoğaltım materyalini satan veya başka şekilde pazarlayan herkes çeşidin bu ismini kullanmak zorundadır.
Çeşidin ismi çeşidin açıkça tanımlanmasına olanak vermeli ve aynı botanik türün veya akraba bir türün mevcut bir çeşidini tanımlayan bir isimlendirmeden farklı olmalıdır. Ayrıca yönetmeliklerde yer alan başvuru prosedürleri ile ilgili diğer şartları da karşılaması gerekir.
Kimler başvuru yapabilir?
T.C vatandaşı olarak ülkemizde ikamet eden gerçek ve tüzel kişiler başvuruda bulunur. UPOV Sözleşmesi hükümleri dahilinde başvuru hakkına sahip kişiler ise Türkiye’de ikametgâhı olan bir vekil tayin etmek koşuluyla başvuru hakkından yararlanır.
BAŞVURU AŞAMALARI
Müracaatın Yapılması;
Başvuru için, başvuru ücretinin yatırıldığına dair banka dekontu ile başvuru formunun doldurulması ve talep edilen belgelerin eklenmesiyle oluşturulan dosyanın sunulması gerekmektedir.
Başvurunun incelenmesi;
Başvurular; konunun uzmanları ve Hukuk müşavirliği’nden bir hukuk müşavirinin katılımı ile oluşturulan komisyon tarafından incelenir. Yenilik ve isim, incelemede esas konulardır. Komisyon tarafından yapılan incelemede bir eksiklik tespit edilmezse başvurular kabul edilir.
Başvuruların Yayımlanması;
Kabul edilen her başvuruya bir numara verilir ve kütüğe kaydedilir.
Başvuruların yer aldığı bülten yayımlanır. Başvuruya süresi içinde itiraz yoksa teknik inceleme safhasına geçilir.
Teknik inceleme kuruluşunun, inceleme raporlarını Genel Müdürlüğe göndermesinden sonra, Genel Müdürlük tarafından kuruluşlar itibariyle ve bitki grupları esas alınarak Islahçı Hakkı Tescil Komitesi oluşturulur. Tescil Komitesinde görüşülen ve değerlendirilen çeşitler oylanarak komite kararı ile koruma altına alınır. Korumaya alınan çeşide ilgili mevzuatlarda yer alan esaslar dâhilinde bir isim verilir ve bu isimle çeşidin ıslahçı hakkı tescil edilerek kütüğe kaydedilir. Daha sonra ıslahçı hakkı tescil edilen çeşitlerin yer aldığı bülten yayımlanır.
Teknik İnceleme;
Bu incelemenin amacı;
a) Çeşidin belirtilen botanik sınıfa ait olduğunun teyit edilmesi,
b) Çeşidin farklı, yeknesak ve durulmuş olduğunun tespit edilmesi,
c) Çeşidin (a) ve (b) bentlerindeki şartlara uyması halinde, çeşit özellik belgesinin hazırlanmasıdır.
FYD testleri TTSMM tarafından yapılmaktadır. Başvurusu yapılan çeşitler aynı türün benzer çeşitleriyle karşılaştırılır.
Koruma süresi ıslahçı hakkının tescilinden itibaren yirmi beş yıldır. Bu süre ağaçlar, asmalar ve patates için otuz yıldır